Persoonlijk had ik me – als voorbereiding op de studiereis – over het bibliotheekwezen in Ierland geïnformeerd via verschillende bronnen op het www (waarvan ik de voornaamste en meest recente genoemd heb in ‘Bibliotheek- en informatiebeleid in Ierland’ op http://bewoner.antwerpen.be/gbdi/dublin/lbpolicy.html). Opvallend genoeg (maar natuurlijk niet echt een verrassing voor wie de trends op dit vlak van nabij volgt) kwam de term "Information Society" bijna in elk van deze bronnen voor. Daarenboven bleek vooral de openbare bibliotheek een voorname rol te spelen in verschillende van de strategieën die moesten leiden tot de vestiging van de informatiemaatschappij in het Ierse maatschappelijke bestel. Belangrijk genoeg dus om dit nader te onderzoeken.

Na de studiereis kwam ik via Diane Dixon (dublin.city.libs@iol.ie) – die als medewerkster van het EU Projects Office verbonden is aan de Dublin City Public Libraries – en mijn medestudent Kris Didden in het bezit van het hier besproken rapport "Public Libraries 2000: National Network - Local Service".

Tot voor kort werd in Ierland vooral aandacht besteed aan de technologische infrastructuur en de economische belangen rond de vestiging van de informatiemaatschappij (waar hebben we dat nog gehoord!). De verschillende projecten (en de daaruit voortvloeiende teksten) die de afgelopen jaren in het kader van de ‘National Policy for Library and Information Services’ ontstonden, proberen daaraan wat te doen door aan bibliotheken een sleutelpositie toe te kennen bij de plaatselijke invoering van de informatiemaatschappij. Het is in het licht van dit beleid dat het besproken rapport gelezen moet worden.

‘Public libraries 2000: national network – local service’ is een rapport dat werd afgeleverd door de Public Libraries 2000 Working Group. Deze werkgroep werd in 1993 samengesteld door de Library Association of Ireland (LAI) met als doel te gaan werken aan nieuwe normen voor – en een nieuwe visie op – het openbare-bibliotheekwerk in Ierland. ‘National Network – Local Service’ is daarmee een van de vier initiatieven die in de jaren negentig door de bibliotheeksector werden ontwikkeld. De andere drie zijn de ‘Government’s Information Society Strategy’, ‘Branching Out: a New Public Library Service’, en de ‘National Policy on Libraries and Information Services’.

De LAI wilde door het opstellen van nieuwe normen en visies voor het openbare-bibliotheekwerk geen louter theoretische basis leveren. Het is de bedoeling via de toepassing van deze nieuwe normen een landelijk netwerk van moderne bibliotheken tot ontwikkeling te brengen, met een overkoepelend beleid op het vlak van personeel, collecties en beschikbare technologieën, maar met een lokale (gemeentelijke) invulling en werking die aansluit bij de wensen en noden van de plaatselijke bevolking. De LAI legt uiteraard geen normen op, maar reikt deze louter als advies aan.

Het rapport behandelt de nieuwe visie en de voorgestelde normen van de Working Group in 5 hoofdstukken die elk dieper op bepaalde aspecten ingaan.

Hoofdstuk 1 (p. 1-4) – ‘A Centre of Light and Learning: the Purpose of the Public Library’ – gaat dieper in op de rol en de functies van de openbare bibliotheek en vertrekt daarbij van drie basisfuncties: de bibliotheek als informatiebron voor kinderen en adolescenten, de bibliotheek als bron van informatie voor opleiding en onderwijs, en ten slotte: de bibliotheek als bron van cultuur en verbeelding. De bibliotheek krijgt hiermee haar plaats in het hart van het gemeenschapsleven en wordt eerder als ‘bron’ dan als ‘gebouw’ of ‘instelling’ gedefinieerd. Hierin past ook de rol van de openbare bibliotheek als een tegengewicht voor de commerciële massamedia. De openbare bibliotheek is een instelling die openstaat voor alle leden van de gemeenschap, ongeacht hun geslacht, politieke voorkeur of economisch-financiële status.

Hoofdstuk 2 (p. 5-17) – ‘Public Libraries in the 21st Century’ – situeert de openbare bibliotheek in de context van de Ierse maatschappij: enerzijds de economische en sociale rol van de bibliotheek die in de eenentwintigste eeuw nog aan belang zal winnen, anderzijds de taak van de bibliotheek in het kader van het Ierse lokale zelfbestuur dat volop in ontwikkeling is.

Het Ierse maatschappelijke bestel wordt gekenmerkt door verschillende aspecten waarop de openbare bibliotheek noodgedwongen zal moeten inspelen:

• sociale veranderingen (toenemende levensverwachting en vergrijzing van de bevolking; wijzigende patronen in de tewerkstelling met een toenemend aantal zelfstandigen, een grotere bereidheid én noodzaak om regelmatig van werk te veranderen en een minder lineaire beroepscarrière);
• politieke ontwikkelingen (attitude van de bevolking tegenover publieke dienstverlening; de rol van het lokale beleid en de plaatselijke financiering van het openbaar-bibliotheekwezen; het toenemende belang van de Europese Unie op sociaal en economisch vlak);
• opvoed- en onderwijskundige veranderingen (het toenemend belang van ‘informele’ opleidingsmogelijkheden, van ‘afstandsonderwijs’ en de invloed daarvan op de openbare bibliotheek; de steeds snellere evolutie van de academische curricula en de veranderende noden van het bibliotheekpubliek; het toenemend belang van ‘levenslang leren’);
• technologische en economische evolutie (de impact van de technologie op het beroeps- en het dagelijks leven; de toenemende mate van ‘interconnectiviteit’; de mondialisering van de economie en de toenemende macht van de multinationals; het toenemende belang van ecologische thema’s en de invloed daarvan op het woon- en werkverkeer en de manier waarop we onze vrije tijd doorbrengen; de bibliotheek als promotor van burgerschap en democratie in een omgeving van uitgevers en informatieverstrekkers die in toenemende mate commercieel van aard is; nieuwe wetgeving rond auteursrecht en de mogelijke bedreiging die deze wetgeving vormt voor de vrije toegang tot informatie).

In de context van het lokale zelfbestuur besteedt het rapport in het slot van dit hoofdstuk aandacht aan de evaluatie van de prestaties van de openbare bibliotheek. Daarbij wordt ervan uitgegaan dat de belastingbetaler het recht heeft om te weten of zijn geld goed besteed wordt. Openbare bibliotheken moeten daarom evaluatieprocedures inbouwen die deze vorm van kwaliteitscontrole mogelijk maken.

Hoofdstuk 3 (p. 18-48) – ‘The People’s Resource’ – vormt het zwaartepunt van het rapport. Hierin wordt beschreven hoe de bibliotheek de functies kan vervullen die in het eerste hoofdstuk werden gedefinieerd. Veel aandacht gaat hier naar de rol van de bibliotheek als ‘kenniscentrum’ in de informatiemaatschappij, waar zowel leesbevordering als het kritisch omgaan met informatie belangrijke aandachtspunten zijn. Daarnaast wordt ook de rol van de bibliotheek als ‘informatiecentrum’ en ‘cultuurcentrum’ benadrukt. Onder andere het dichten van de ‘informatiekloof’, het ‘recht op informatie’ en de openbare bibliotheek als ‘collectief geheugen’ van de natie, komen hier aan bod. Ten slotte gaat dit hoofdstuk in op de speciale doelgroepen op het platteland, in de kuststreken en op de eilanden.

In dit hoofdstuk wordt er o.a. verder de nadruk op gelegd dat de openbare bibliotheken:

• een collectievormingsbeleid zullen moeten uitstippelen dat er voor zorgt dat "het juiste boek op het juiste ogenblik bij de juiste persoon terechtkomt":
• hun collectie up-to-date moeten houden en ze materieel in goede en aantrekkelijke omstandigheden ter beschikking moeten stellen;
• de jongere generatie als hun voornaamste doelpubliek dienen te beschouwen en daar hun beleid (zowel materieel, financieel als wat betreft personeel en dienstverlening) dienen op af te stemmen;
• een sleutelpositie innemen als het erop aankomt om de vestiging van de informatiemaatschappij in het Ierse maatschappelijke bestel op een democratische en voor eenieder toegankelijke wijze te realiseren.

Hoofdstuk 4 (p. 49-55) – ‘Human Resources’ – stelt een aantal normen voor met betrekking tot de organisatie van het personeelsbeleid in de hedendaagse openbare bibliotheek. Investeren in personeel via opleidingen en bijscholing wordt daarbij als een belangrijke vereiste gezien. Verder wordt ingegaan op de rol van de hoofdbibliothecaris en gespecialiseerd personeel.

Goed opgeleid personeel moet het publiek helpen en inspelen op de veranderende wensen en noden. Het rapport stelt dat de tevredenheid van het publiek voor een groot deel afhankelijk is van de motivatie, de flexibiliteit, het enthousiasme en de vakkennis van elk personeelslid afzonderlijk.

Het rapport signaleert, dat de lokale verantwoordelijken voor het bibliotheekbeleid o.a. moeten zorgen voor:

• een duidelijk gedefinieerde personeelsstructuur, met personeel dat in bepaalde mate zowel algemeen als op specifiek vlak inzetbaar is;
• een gemiddelde bestaffing van 1 personeelslid tegenover 1800 tot 2000 inwoners van het werkgebied (en dit zowel in de stedelijke als de landelijke regio’s);
• het toekennen van een sleutelrol aan de hoofdbibliothecaris die instaat voor de voorbereiding van meerjarenplannen en -programma’s;
• goed opgeleid personeel met een brede waaier aan vaardigheden, kennis en deskundigheid;
• de organisatie van opleiding en bijscholing van het personeel op de meest uiteenlopende manieren om hun kennis en deskundigheid te kunnen blijven garanderen.

Het vijfde en laatste hoofdstuk van het rapport (p. 56-67) – ‘Access and Participation’ – besteedt aandacht aan de ‘uiterlijke’ verschijningsvorm van de openbare bibliotheek: de locatie en de architectuur, de inrichting en de infrastructuur, de toegang tot elektronische bronnen, de (uitbreiding van de) openingsuren, marketing en uitbreidingsactiviteiten, gratis en een vrij toegankelijke dienstverlening, samenwerking en het gemeenschappelijk gebruik van middelen.

De lokale verantwoordelijken voor het bibliotheekbeleid dienen doordrongen te zijn van het feit dat "toegankelijkheid" en "betrokkenheid" prioritair aandacht moeten krijgen in de dienstverlening van de bibliotheek. Bibliotheekgebouwen moeten zodanig ingeplant en ontworpen worden dat ze goed gelokaliseerd, goed uitgerust en vrij toegankelijk zijn voor alle leden van de lokale gemeenschap. De vrije toegankelijkheid beperkt zich niet tot een materiële toegankelijkheid, maar houdt ook in dat bibliotheken open moeten zijn op die ogenblikken van de dag dat het publiek er behoefte aan heeft. Promotie voeren voor de dienstverlening speelt een belangrijke rol bij de verbetering van de toegankelijkheid en de verhoging van de betrokkenheid. Verder moet maximaal gebruik gemaakt worden van de mogelijkheden van ICT om op die manier een nationaal netwerk te realiseren waarbij elke bibliotheek een toegangspunt vormt tot de hele landelijke dienstverlening en collecties.

Ierland en Vlaanderen zijn zowel sociaal-economisch als cultureel-maatschappelijk nogal verschillend. De maatregelen voor de vestiging van de informatiemaatschappij in Ierland kunnen dus niet zonder meer in een Vlaamse context getransponeerd worden. Nochtans zijn er toch heel wat punten van vergelijking, zeker als we het recentelijk (op 8 mei 2000) gelanceerde voorstel "Het openbaar bibliotheekwerk: werktekst ter voorbereiding van een decreet" van onze Vlaamse minister van Cultuur Bert Anciaux erop naslaan. "Het bieden van hulp en advies aan gebruikers bij bibliotheek- en informatiegebruik; speciale aandacht voor achtergestelde groepen op cultureel, educatief en sociaal-economisch gebied; overheidsinformatie van alle bestuursniveaus voor iedereen ter beschikking stellen; samenwerking met het onderwijs; speciale aandacht voor de bibliotheek als belangrijke actor in het kader van het levenslang leren; bevorderen van het leesplezier"…het lijken wel universele thema’s die zowel in de Ierse als in onze eigen Vlaamse context aan bod komen. Bibliotheek- en informatieprofessionals uit Vlaanderen kunnen het Ierse rapport dus volop gebruiken om er inspiratie uit te putten. Ze zullen al lezend heel wat parallellen maar evenzogoed verschillen ontdekken.

Public libraries 2000 : national network - local service : standards for the public library service in the Republic of Ireland. - [S.l.] : Library Association of Ireland, 1999. - XIV, 70 p.
ISBN 0-9460-3738-8 : IR£ 7,50.